Theo lý thuyết gắn bó, sự gắn bó trong 2 năm đầu đời của chúng ta với người chăm sóc chính sẽ hình thành nên kiểu gắn bó khác nhau. Lý thuyết đề xuất ra 4 kiểu chính bao gồm 1 kiểu gắn bó an toàn và 3 kiểu gắn bó không an toàn (gắn bó lo âu, gắn bó né tránh và gắn bó vô tổ chức).
Trong bài viết, bạn sẽ hiểu rõ hơn về dấu hiệu nhận biết các kiểu gắn bó không an toàn. SoftenMind cũng sẽ gợi ý bạn cách để chăm sóc mối quan hệ với một người có kiểu gắn bó không an toàn.
1. Kiểu gắn bó lo âu
Kiểu gắn bó lo âu (tiếng Anh: anxious attachment style) có biểu hiện đặc trưng là sự khao khát tình cảm từ người khác đến mức phụ thuộc, mong muốn được thân mật và được đảm bảo liên tục trong mối quan hệ. Song song đó, họ cũng có nỗi lo lắng rằng người khác không muốn ở bên họ.
Dấu hiệu nhận biết kiểu gắn bó lo âu
- Cần sự trấn an liên tục và rất nhiều sự quan tâm từ đối tác của mình.
- Trở nên gắn bó quá mức với người yêu của mình, người yêu dường như chiếm lấy và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của bạn.
- Muốn có một mối quan hệ và khao khát cảm giác gần gũi và thân mật với người khác, nhưng bạn lại cảm thấy khó tin tưởng và có thể dựa dẫm hoàn toàn vào họ.
- Bất an khi có khoảng cách với người yêu của mình, khi có kiểu gắn bó lo âu, bạn thường khó nhìn thấy ranh giới rõ ràng trong mối quan hệ. Điều gì khiến hai bạn xa nhau đều dẫn đến sự hoảng sợ và tức giận.
- Khi có kiểu gắn bó lo âu, giá trị cá nhân của bạn phụ thuộc vào cách người yêu đối xử với bạn. Bạn thường sẽ phản ứng thái quá trước bất kỳ mối đe dọa nào trong mối quan hệ.
- Cảm thấy lo lắng hoặc ghen tị khi xa bạn đời của mình và có thể gây cảm giác tội lỗi, thực hiện hành vi kiểm soát cực đoan hoặc các chiến thuật lôi kéo khác để giữ người yêu ở gần mình.
- Những người khác có thể nhận xét bạn là quá thiếu thốn hoặc bám víu và bạn có thể gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ thân thiết.
2. Kiểu gắn bó né tránh
Kiểu gắn bó né tránh (tiếng Anh: avoidant-dismissive attachment style) có biểu hiện ngược với kiểu gắn bó lo âu. Thay vì khao khát sự thân mật như gắn bó lo âu, người có gắn bó né tránh lại cảnh giác với sự gần gũi đến mức cố gắng hạn chế kết nối cảm xúc với người khác. Họ không muốn dựa vào người khác hoặc để người khác dựa vào mình.
Dấu hiệu nhận biết kiểu gắn bó né tránh
- Độc lập, hài lòng với việc tự chăm sóc bản thân và luôn thấy mình không cần người khác.
- Người có gắn bó né tránh thường muốn tránh những ai cố gắng gần gũi, thân cận với mình.
- Thường thích những mối quan hệ thoáng qua, không kéo dài; thích người yêu độc lập và biết giữ khoảng cách về mặt cảm xúc.
- Có thể xem nhẹ hoặc coi thường cảm xúc của người yêu, đôi khi, người có gắn bó né tránh sẽ chọn chấm dứt mối quan hệ để đổi lấy cảm giác tự do.
- Không thoải mái với cảm xúc của bản thân, thường bị người khác nói rằng “lạnh lùng và khép kín”, “cứng nhắc và cố chấp”. Nhưng với bạn, bạn lại thấy người yêu quá thiếu thốn.
Mặc dù người có gắn bó né tránh có thể nghĩ rằng mình không cần những mối quan hệ thân thiết nhưng nhu cầu được yêu thương và thuộc về là nhu cầu cơ bản của con người. Những người có kiểu gắn bó tránh né cũng giống người có gắn bó lo âu, họ cũng muốn có mối quan hệ thân thiết, họ chỉ đang không thể vượt qua nỗi sợ hãi sự thân mật của mình.
3. Kiểu gắn bó lo âu – né tránh (vô tổ chức)
Kiểu gắn bó lo âu – né tránh (tiếng Anh: disorganized/disoriented attachment style) bắt nguồn từ nỗi sợ hãi mãnh liệt, họ có xu hướng cảm thấy họ không xứng đáng được yêu thương hay gần gũi trong mối quan hệ.
Những người có phong cách gắn bó lo âu – né tránh (hay gắn bó vô tổ chức) thường trải qua chấn thương thời thơ ấu hoặc sự mâu thuẫn cực độ khi lớn lên. Tập hợp gắn bó vô tổ chức thể hiện qua việc một người không có chiến lược đối phó thực sự và không có khả năng đối phó với thế giới.
Dấu hiệu gắn bó lo âu – né tránh / vô tổ chức
- Hình ảnh bản thân tồi tệ và tự hận bản thân.
- Có cảm xúc mâu thuẫn trong mối quan hệ, dao động giữa những cảm xúc cực đoan yêu và ghét đối với bạn đời.
- Thể hiện các kiểu hành vi chống đối xã hội hoặc tiêu cực, lạm dụng rượu/bia/chất kích thích hoặc có xu hướng gây hấn hoặc bạo lực.
- Thường xuyên bộc phát và có những hành vi thất thường (xuất phát từ việc không thể nhìn rõ và hiểu thế giới xung quanh hoặc xử lý đúng hành vi của những người khác hoặc các mối quan hệ).
- Khao khát sự an toàn và an toàn của mối quan hệ thân mật, có ý nghĩa, nhưng song song đó cũng cảm thấy không xứng đáng với tình yêu và sợ bị tổn thương.
4. Tác động của phong cách gắn bó không an toàn đến sức khỏe tinh thần
Những người có phong cách gắn bó lo âu, né tránh hay vô tổ chức thường gặp khó khăn trong việc kết nối cảm xúc với người khác. Họ có thể hung hăng hoặc khó đoán đối với những người thân yêu – kiểu cư xử này bắt nguồn từ sự thiếu thốn tình cảm mà họ trải qua trong thời thơ ấu.
Những người phát triển các kiểu phong cách gắn bó không an toàn lớn lên trong môi trường không nhất quán, không được hỗ trợ khi cần, không được công nhận. Do đó, những người có phong cách gắn bó lo âu, né tránh hay vô tổ chức thường gặp rất nhiều rào cản để có những mối quan hệ ý nghĩa với những người khác khi trưởng thành.
5. Cần làm gì khi bạn nhận thấy mình có gắn bó không an toàn?
Dù bạn có kiểu gắn bó lo âu, né tránh hay vô tổ chức; bạn hãy nhớ bạn không nhất thiết phải cam chịu hay chịu đựng những thái độ, kỳ vọng hoặc kiểu hành vi tương tự của kiểu gắn bó ấy trong suốt cuộc đời. Bạn có thể thay đổi và phát triển kiểu gắn bó an toàn hơn khi trưởng thành.
Trị liệu tâm lý sẽ là một cách hữu ích để bạn thay đổi kiểu gắn bó của mình, dù đó là làm việc trực tiếp với một nhà trị liệu tâm lý hay đi tham vấn tâm lý cặp đôi với người bạn đời hiện tại. Một nhà trị liệu có kinh nghiệm về lý thuyết gắn bó có thể giúp bạn hiểu được trải nghiệm cảm xúc trong quá khứ của mình và trở nên an toàn hơn, khi ở một mình hoặc trong mối quan hệ với người khác.
Nếu bạn vẫn chưa sẵn sàng để đi tham vấn/trị liệu tâm lý, bạn vẫn có thể tự mình xây dựng kiểu gắn bó an toàn hơn. Để bắt đầu, hãy tìm hiểu tất cả những gì có thể về kiểu gắn bó không an toàn của bạn (đó có thể là gắn bó lo âu, né tránh hay vô tổ chức). Càng hiểu nhiều, bạn càng có khả năng nhận ra—và sửa chữa—những thái độ và hành vi mang tính phản xạ của sự gắn bó không an toàn có thể góp phần gây ra các vấn đề trong mối quan hệ của bạn.
Tóm lại, ai đó có phong cách gắn bó không an toàn có thể học cách thay đổi hành vi và khuôn mẫu của họ. Làm việc với một nhà tâm lý có thể giúp họ phát triển các kỹ năng cần thiết để cải thiện các mối quan hệ và xây dựng sự an toàn mà họ không có khi còn nhỏ.
Nguồn tham khảo:
1. Attachment Styles and How They Affect Adult Relationships
https://www.helpguide.org/articles/relationships-communication/attachment-and-adult-relationships.htm
Ngày truy cập: 23.11.2023
2. Here Is How to Identify Your Attachment Style
https://psychcentral.com/health/4-attachment-styles-in-relationships
Ngày truy cập: 23.11.2023
