Trong cuộc sống, chúng ta sẽ trải qua rất nhiều sự kiện khác nhau. Có sự kiện sẽ khiến chúng ta vui vẻ, hạnh phúc nhưng cũng có không ít những việc xảy ra không như mong đợi khiến chúng ta đau buồn, mất mát. Quan sát trong nhiều năm làm việc với những người mắc bệnh nan y, năm 1969, bác sĩ tâm thần người Mỹ gốc Thụy Sĩ Elizabeth Kübler-Ross đã viết trong cuốn sách “Cái chết và tiến trình chết” của mình, rằng: đau buồn có thể được chia thành 5 giai đoạn. Lý thuyết về sự đau buồn của cô được gọi là mô hình Kübler-Ross. Mặc dù ban đầu nó được tạo ra cho những người bị bệnh, những giai đoạn đau buồn này cũng đã được điều chỉnh cho những trải nghiệm khác với sự mất mát. Năm giai đoạn của đau buồn là: Từ chối, sự phẫn nộ, mặc cả, phiền muộn và sự chấp thuận, được gọi là DABDA.
Mô hình của Kübler-Ross gây nhầm tưởng rằng đây là thứ tự cụ thể mà mọi người đau buồn và tất cả mọi người đều trải qua tất cả các giai đoạn. Kübler-Ross hiện lưu ý rằng các giai đoạn này không phải là tuyến tính và một số người có thể không trải qua bất kỳ giai đoạn nào. Tuy nhiên, những người khác có thể chỉ trải qua hai giai đoạn thay, một giai đoạn, ba giai đoạn thay vì cả năm giai đoạn. Hiện nay, người ta dễ dàng biết rằng năm giai đoạn đau buồn này thường được quan sát thấy nhất trong số những người trải qua đau buồn.
Giai đoạn 1: Từ chối
Từ chối là giai đoạn ban đầu có thể giúp bạn sống sót sau mất mát. Bạn có thể nghĩ rằng cuộc sống không còn ý nghĩa nữa. Bạn bắt đầu phủ nhận tin tức và thực sự là tê liệt. Trong giai đoạn này, bạn thường tự hỏi cuộc sống sẽ diễn ra như thế nào trong trạng thái khác biệt này – bạn rơi vào trạng thái sốc bởi vì cuộc sống của bạn đã bị đảo lộn hoàn toàn.
Một số ví dụ cho sự từ chối:
- Nếu bạn được chẩn đoán mắc một căn bệnh chết người, bạn có thể tin rằng kết quả chẩn đoán là không chính xác – một sai lầm chắc chắn đã xảy ra ở đâu đó trong phòng xét nghiệm – họ đã nhầm lẫn máu của bạn với người khác.
- Nếu bạn nhận được tin rằng một người thân yêu của bạn đã mất đi, có lẽ bạn sẽ có một tia hy vọng hão huyền rằng họ đã nhầm người.
- Nếu bạn đang làm việc với một cuộc chia tay, bạn có thể thuyết phục bản thân đối tác của bạn sẽ sớm hối tiếc để lại và trở về với bạn.
- Nếu bạn bị mất công việc của bạn, bạn có thể cảm thấy ông chủ cũ của bạn sẽ cung cấp cho bạn vị trí trở lại sau khi họ nhận ra họ đã thực hiện một sai lầm
Trong giai đoạn phủ nhận, bạn không sống trong ‘thực tại thực tế’, hay đúng hơn, bạn đang sống trong một thực tại ‘thích hợp’. Nhưng thú vị là, chính sự từ chối và cú sốc sẽ giúp bạn đương đầu và sống sót sau sự kiện đau buồn. Sự từ chối giúp xoa dịu cảm giác đau buồn của bạn. Thay vì trở nên hoàn toàn chìm ngập trong đau buồn, chúng ta phủ nhận nó, không chấp nhận nó và tránh tác động hoàn toàn của nó lên chúng ta cùng một lúc. Hãy coi đó chính là dấu hiệu cho thấy cơ chế bảo vệ bản năng của cơ thể bạn đang muốn nói rằng “này, tôi không thể xử lý quá nhiều thứ cùng một lúc thế này đâu”. Một khi sự phủ nhận và cú sốc dần mất đi, thì quá trình chữa lành sẽ bắt đầu.
Giai đoạn 2: Tức giận
Một khi bạn bắt đầu sống trong thực tại “thực tế” một lần nữa chứ không phải trong thực tại “thích hợp”, cảm xúc tức giận có thể bắt đầu xuất hiện. Đây là giai đoạn phổ biến với những ý nghĩ “tại sao lại là tôi?” và “cuộc sống không công bằng!” Bạn có thể đổ lỗi cho người khác về nguyên nhân khiến bạn đau buồn và cũng có thể chuyển sự tức giận của bạn lên bạn thân và gia đình bạn. Bạn cảm thấy không thể hiểu nổi làm thế nào mà một chuyện như thế này lại có thể xảy ra với bạn. Các nhà nghiên cứu và các chuyên gia sức khỏe tâm thần đồng ý rằng cơn giận dữ này là một giai đoạn đau buồn cần thiết và nó nên xảy ra. Điều quan trọng là bạn phải thực sự cảm nhận được cơn giận. Người ta cho rằng mặc dù bạn có vẻ như đang ở trong một chu kỳ tức giận vô tận, nó sẽ tan biến – và bạn càng thực sự cảm thấy cơn tức giận, nó sẽ càng tan biến nhanh chóng, và bạn sẽ càng nhanh chóng chữa lành. Việc kìm nén cảm xúc tức giận của bạn là không lành mạnh nhưng đó vẫn là một phản ứng tự nhiên và cần thiết. Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường được yêu cầu kiềm chế sự tức giận của mình đối với các tình huống và đối với người khác. Khi bạn trải qua một sự kiện đau buồn, bạn có thể cảm thấy mất kết nối với thực tế – rằng bạn không còn điểm tựa nào nữa. Cuộc sống của bạn đã tan vỡ và không có gì vững chắc để bám vào. Hãy coi sự tức giận như một sức mạnh để ràng buộc bạn với thực tế. Bạn có thể cảm thấy bị bỏ rơi lại trong sự đau buồn đó là không có ai ở đó cùng bạn. Bạn chỉ có một mình trong thế giới này. Sự tức giận đối với điều gì đó hoặc ai đó có thể là cầu nối bạn trở lại thực tại và kết nối bạn với mọi người xung quanh.Đó là điều cần nắm bắt – một bước tự nhiên trong việc chữa lành tổn thương sau mất mát.
Giai đoạn 3: Mặc cả
Mặc cả là một giai đoạn đau buồn giúp bạn giữ vững hy vọng trong một tình huống đau đớn dữ dội. Khi một điều gì đó tồi tệ xảy ra, bạn đã bao giờ nhận thức được bạn đã từng phải giao kèo với một đối tượng tâm linh ví dụ như Ông trời chưa? “Cầu xin trời, nếu ông chữa lành cho chồng tôi, tôi sẽ cố gắng trở thành người vợ tốt nhất có thể – và tôi sẽ không bao giờ nói những lời phàn nàn nữa.” Đây là mặc cả. Giai đoạn này, nhìn nhận theo một số khía cạnh, có thể là hy vọng hão huyền. Bạn có thể tự tin một cách đầy sai lầm rằng bạn có thể tránh được nỗi đau thông qua một hình thức thương lượng “Nếu bạn thay đổi điều này, tôi sẽ thay đổi điều đó”. Bạn đang rất muốn cuộc sống của mình trở lại như trước khi xảy ra sự kiện đau buồn, bạn sẵn sàng thực hiện một sự thay đổi lớn trong cuộc sống với nỗ lực hướng tới mọi việc quay trở lại bình thường. Trong quá trình thương lượng với chính bản thân này, bạn có thể nhận thấy mình đang suy nghĩ về “điều gì sẽ xảy ra nếu” hoặc “nếu chỉ”: điều gì sẽ xảy ra nếu tôi làm XYZ, thì mọi thứ sẽ trở lại bình thường; giá như tôi đã làm điều gì đó khác đi để ngăn chặn sự mất mát.
Giai đoạn 4: Phiền muộn
Cũng giống như trong tất cả các giai đoạn khác của đau buồn, trầm cảm được trải nghiệm theo những cách khác nhau. Không có cách nào đúng hay sai để thực hiện nó, cũng không có thời hạn để vượt qua nó. Trong trường hợp này, trầm cảm không phải là một dấu hiệu thực trạng sức khỏe tâm thần. Thay vào đó, đó là một phản ứng tự nhiên và thích hợp đối với sự đau buồn.
Trên thực tế, hầu hết mọi người đều liên hệ trầm cảm ngay lập tức với đau buồn – vì nó là một cảm xúc “hiện tại”. Nó đại diện cho sự trống rỗng mà chúng ta cảm thấy khi chúng ta đang sống trong thực tế và nhận ra người hoặc hoàn cảnh đã biến mất hoặc kết thúc. Trong giai đoạn này, bạn có thể rút lui khỏi cuộc sống, cảm thấy tê liệt, sống trong cảm giác u uất và không muốn ra khỏi giường, thế giới dường như mọi thứ diễn ra quá nhiều và quá choáng ngợp đối với bạn. Bạn không muốn ở bên người khác, không muốn nói chuyện và trải qua cảm giác vô vọng. Bạn thậm chí có thể trải qua những suy nghĩ tự tử.
Giai đoạn 5: Chấp nhận
Giai đoạn cuối cùng của đau buồn theo quan điểm của Kübler-Ross là sự chấp nhận. Đạt được sự chấp nhận không nhất thiết phải đồng ý với những gì đã xảy ra Không phải theo nghĩa “chồng tôi mất cũng chẳng sao cả” mà đúng hơn là, “chồng tôi đã ra đi, nhưng tôi sẽ không sao”. Ở giai đoạn này, cảm xúc của bạn có thể đang dần bắt đầu ổn định. Bạn quay trở lại đối diện với thực tại nhiều hơn. Bạn chấp nhận thực tế rằng người bạn đời mà bạn mất đi sẽ không bao giờ quay trở lại – hay bạn không thể nào kiểm soát, chống chọi được với bệnh tật và việc chết sớm – và bạn không sao với điều đó. Đây là lúc thích hợp để bạn tái điều chỉnh lại cuộc sống của mình. Bạn bắt đầu hiểu và nhận ra sẽ có những ngày tốt đẹp, có những ngày tồi tệ, và sau đó sẽ lại có những ngày tốt đẹp. Trong giai đoạn này, không có nghĩa là bạn sẽ không bao giờ có một ngày tồi tệ nữa, vẫn có khi bạn buồn bã một cách không kiểm soát được. Tuy nhiên, những ngày tháng tươi đẹp thường có xu hướng nhiều hơn so với những ngày tồi tệ. Trong giai đoạn này, bạn có thể thoát khỏi sự mù mịt trong tâm trí, bạn bắt đầu tương tác với bạn bè trở lại và theo thời gian, bạn thậm chí có thể tạo lập thêm được những mối quan hệ mới. Bạn hiểu rằng người thân yêu của bạn không bao giờ có thể bị thay thế, nhưng bạn sẽ di chuyển, trưởng thành và bước tiếp vào thực tế mới của mình.
Mỗi giai đoạn không có thời gian kéo dài cụ thể cho tất cả mọi người. Một cá nhân nào đó có thể đi qua các giai đoạn khá nhanh chóng, như trong vài tuần, trong khi một cá nhân khác có thể mất vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm để đến được với giai đoạn chấp nhận. Bất kể mất bao lâu để bạn đi qua những giai đoạn này thì đó đều là những dấu hiệu hoàn toàn bình thường. Nỗi đau của bạn là độc nhất, mối quan hệ của bạn với người mà bạn đã mất đi cũng là duy nhất và vì vậy quá trình xử lý cảm xúc có thể khác nhau đối với mỗi người.
